24 uur Femke

Politiek wordt allang niet meer uitsluitend op het Binnenhof bedreven. Wie niet komt opdraven bij actualiteitenrubrieken, spelletjesprogramma's of protestacties, telt niet mee. Een dag uit het hectische leven van Femke Halsema, leider van GroenLinks én moeder.

09.58 uur, Hilversum

Ze waarschuwt vooraf: ” Ik wil het niet de hele dag over de tweeling hebben.'' Femke Halsema (38) heeft een korte nacht achter de rug. Haar zoontje Bruno van dertien maanden heeft een oorontsteking, ze heeft hem vanmorgen met bezwaard gemoed naar de crèche gebracht, en zelf is ze ook niet tiptop. In de kleedkamer van het AKN-gebouw in Hilversum roert ze in een kopje koffie en werkt een broodje kaas naarbinnen. Even verderop staat een mevrouw van de schminkafdeling klaar met poederdoos en kwast om haar bleke gezicht op te kalefateren.
” Ik ben niet zo goed in spelletjes”, vertrouwt ze de visagiste toe. Halsema is uitgenodigd voor de opnames van Praatjesmakers, een programma voor een goed doel waarin kinderen spontaan grappige dingen moeten zeggen tegen presentator Jochem van Gelder. Bij wijze van uitzondering is ze ingegaan op het aanbod. Zo kan ze wat geld in het laatje brengen voor War Child en zijn er een paar minuten zendtijd voor GroenLinks binnen.
Hans van Breukelen is al bruin gemaakt. De oud-keeper van het Nederlands elftal is de tweede gast in Praatjesmakers en leunt nonchalant tegen de deurpost van de kleedkamer. Van Breukelen profileert zich tegenwoordig op congressen en seminars als boodschapper van het Goede Nieuws - unieke kwaliteiten tot ontplooiing brengen, intermenselijke relaties stimuleren, dat soort werk. Vrolijk: ” Ha, Femke, jij hebt toch net een tweeling gekregen?''
Halsema zucht. Vooruit dan maar. ” De gynaecoloog zei bij de eerste controle vertederd: hé, ik hoor nóg een hartje!” Ze barstte toen spontaan in snikken uit. Het eerste wat door haar heen schoot: nu wordt het pas écht een chaos.
Hij vindt het knap, zegt Van Breukelen. Fractievoorzitter zijn in een wereld die van opportunisme, list en bedrog aan elkaar hangt. Van politiek moet de oud-keeper niets hebben, wil hij maar zeggen.
” Het kan wel heel mooi zijn”, verdedigt Femke zich. ” Ik ben vaak trots op mijn vak. Ik krijg alleen haast nooit mijn zin, maar ik kan wel zaken aankaarten.”
Hans: ” Is dat niet frustrerend?”
Femke: ” Voor oppositie moet je gebakken zijn. Ik heb mij vier jaar beziggehouden met asielzaken, 25 wijzigingsvoorstellen ingediend die het geen van alle haalden.”
Hans: ” Ik zou gillend gek worden.”
Pim Fortuyn heeft hem eens gebeld, gaat de oud-keeper onverstoorbaar verder. ” Ik was net bij mijn ouders op visite. Hij vroeg of ik belangstelling had voor zijn partij. Ik antwoordde dat ik vermoedelijk iets meer naar links zou buigen.” Triomfantelijk: ” Toen was hij snel uitgepraat!”
Een redactrice van Praatjesmakers komt binnen. Over vijf minuten beginnen de opnames. Ze legt kort de spelregels uit: kinderen omschrijven iets, gast 1 en gast 2 moeten raden wat dat is, snel de knop indrukken, een goed antwoord levert geld op. Niet ingewikkeld, toch? Nee, niet ingewikkeld.
Hoe dóet ze dat toch, begint presentator Jochem van Gelder opgewekt als de camera's lopen. ” Fractievoorzitter van GroenLinks én moeder van een tweeling!'' Femke zet haar charmantste gezicht op en lacht de studio in, die tot de nok gevuld is met peuters, ouders, opa's en oma's. Hollen, rennen, vliegen, antwoordt ze. De opnames zijn binnen tien minuten gepiept, en inderdaad, Halsema is niet goed in spelletjes. Hans van Breukelen weet behendig 530 euro voor sos Kinderdorpen bijeen te sprokkelen. Als troostprijs krijgt ook War Child 500 euro bijgeschreven. ” Daar kun je in ontwikkelingslanden een hele hoop mee doen”, vergoelijkt Hans haar verlies als ze de studio uitlopen.

12.50 uur, Haarlem

Schier oneindig is de lijst verzoeken die de secretaresse van Femke Halsema binnenkrijgt. Of ze wil meewerken aan interviews, debat-avonden, spelletjesprogramma's, acties voor goede doelen, maar vooral: of ze op de foto wil met haar tweeling. Dat laatste wijst ze steevast af. Eén keer maakte ze een uitzondering, voor het glossy maandblad Elegance, waar bij wijze van compromis op de foto twee paar babyvoetjes uit een buggy staken. De gezichtjes bleven angstvallig buiten beeld. ” Ze hoeven pas op de foto als ze oud genoeg zijn om zelf te beslissen of ze willen.'' Lachend: ” En dan zal ik het verbieden.” Ze heeft ze langs zien komen, morsige mannen in regenjassen die haar kinderen in het geniep wilden fotograferen. Eenmaal wachtte een roddelfotograaf haar op bij het ziekenhuis. De pacifistische politica had hem graag een optater verkocht. ” Ik was als een leeuwin, had zo met hem op de vuist gekund.”
Foto's en Femke, televisie en Femke, van harte gaat het nooit. Als ze weet dat ze 's avonds met een quote in het nos Journaal zit, zapt ze vlak voor de uitzending snel weg. ” Ik heb een groot schaamtegevoel. Maar als vrouwelijke politica word je vaak als beeldvulling gebruikt, en zie je je kop opeens ergens opduiken. Dan belt mijn moeder weer: kind, je moet toch echt meer slapen, hoor.''
Met frisse tegenzin stapt Halsema dan ook de fotostudio van Frans Jansen in Haarlem binnen. Hij gaat haar portretteren voor AD Magazine. Ze weet het dan nog niet, maar Frans Jansen zette iedereen die iets betekent in Nederland, en trouwens ook ver erbuiten, op de foto. In het atelier hangen prints van sensuele meiden aan de muur, actrices Thekla Reuten, Katja Schuurman, Carice van Houten, een halfblote zangeres Anouk.
Frans Jansen, zwarte slobbertrui, slobberbroek, expressief gezicht, schopt zijn dure Tods in een hoek en gaat op sokken aan het werk. Ze waarschuwt hem - pas op, ik ga altijd gekke bekken trekken - maar de fotograaf is niet onder de indruk van zijn tegenstribbelende model. Om haar uit de plooi te krijgen, strooit de kunstenaar losjes met levenswijsheden die hij gedurende zijn internationale loopbaan heeft opgedaan, vertelt en passant hoeveel Katja Schuurman kreeg voor haar eerste - door Jansen gemaakte - naaktsessie in Playboy (€ 300.000,-), en schiet ondertussen rolletjes vol. Hij was éénmaal werkelijk geïnteresseerd in politiek, ratelt hij verder. Dat was in 1971, toen de PSP, voorloper van GroenLinks, op de proppen kwam met het beroemde verkiezingsaffiche van een blije blote dame en een koe in een weiland, met eronder de leuze 'Ontwapenend'. Grijnzend: ” Dat was pas leuke politiek!”
Dat was zeker leuke politiek, moet Halsema beamen. Begin jaren zeventig stond links nog voor vrijheid, vrolijkheid, ongehoorzaamheid, daarna werd het allemaal anti-dit en anti-dat. Halsema wil GroenLinks verlossen van dat drammerige, het dogmatische imago van links, het eindeloze hameren op de verworvenheden van de verzorgingsstaat. ” We moeten uit het defensief kruipen'', zegt ze. Terug naar de basiswaarden: tolerantie, beschaving, zachte omgangsvormen. Oprechte compassie hebben voor mensen die worstelen en niet bovenkomen, zoals haar grote voorbeeld psp'er Andrée van Es dat deed. Dat respect voor de zelfkant, de hoeren, zwervers, onaangepasten, illegalen, komt voort uit een oud verlangen om streetwise te zijn, denkt ze zelf. Als tiener ging ze al met een vriendje dansen in de enige zwarte disco van Enschede, was ze kak én punk, wilde ze naar de circusschool. Ze las Christopher Isherwoods Goodbye to Berlin, over de decadentie van de Duitse hoofdstad kort voor de oorlog, en Down and Out in Paris and London van George Orwell, ze droomde over de romantiek van een schrijversbestaan aan de Rive Gauche langs de Seine. Vrienden gingen ten onder aan drugs, maar Femke bleef netjes aan de zijlijn staan. ” Het is een typisch burgerlijk verlangen. Ik ben het burgermeisje dat wil ruiken aan dat leven zonder zich echt bloot te stellen aan gevaar.''
Ze weet dat een oproep tot verzachting weinig populair is in een tijd waarin alles harder wordt. ” Toen ik fractieleider werd, wist ik dat ik een moeilijke tijd tegemoet ging. Ons politieke programma staat haaks op de tijdsgeest. Maar ik vind het belangrijk om te laten zien wat voor wereld er ook kan zijn. Ik zeg weleens: ik heb een morele verplichting om optimistisch te zijn. Als politici de toekomst al niet zien zitten, wie dan wel?''
Frans Jansen hoort het allemaal aan en knikt. Eerder zette hij VVD'er Frits Bolkestein op de plaat, maar dit is toch something completely different, zie je hem denken. Bij het afscheid geeft hij de politica spontaan een flinke pakkerd.

16.35 uur, A200

Had ze al verklapt dat ze net haar rijbewijs heeft gehaald? Hoogzwanger deed ze vorig jaar examen, vertelt Halsema als we bij Haarlem de snelweg opdraaien. In Amsterdam was de noodzaak om een auto te hebben niet groot - ze reist dagelijks met de trein naar het Binnenhof - maar met twee Maxi Cosi's is het lastig manoeuvreren in de tram. De familie is sinds enige tijd in het gelukkige bezit van een uitgewoonde, blauwe Mercedes-stationcar waar een jong gezin met gemak een week in kan bivakkeren. In huize Halsema had dat nog tot een pittige discussie geleid - een fractieleider van GroenLinks die rondrijdt in een oude, dikke Duitse bak, leek haar een slecht verkoopbaar plan - maar Femke gaf zich gewonnen toen bleek hoe makkelijk de grote wandelwagen in de achterbak paste. Sinds de komst van de tweeling bleken al te strikte principes niet erg praktisch. ” Ik sta redelijk model voor alle werkende moeders die eindeloos lopen te ploeteren'', zegt ze. ” Iedereen moet economisch zelfstandig zijn, maar de voorwaarden daarvoor worden niet geschapen - ik ben per maand alleen al € 1700,- kwijt voor drie dagen per week kinderopvang. Voor de meeste mensen is dat onbetaalbaar. En gelukkig heb ook ik een solidaire moeder die kan inspringen.''
Het moederschap heeft haar niet milder gemaakt. Ze zit schaars in haar tijd. ” Ik ga niet uren discussiëren met de andere fractieleiders over futiliteiten, voor haantjesgedrag heb ik geen tijd. En God weet dat er veel haantjes in Den Haag rondlopen, middelbare mannen in grijze pakken die hun status afmeten aan de lengte van hun ..” Ze lacht schalks. ” Maar sinds ik kinderen heb, zitten mijn emoties wel veel dichter onder mijn huid. Bij een heftige reportage op radio of televisie zit ik gelijk te snotteren. Ik was altijd al een beetje sentimenteel, maar dat wordt steeds erger. Ik geneer me er niet voor. Als iemand mij huilend zou betrappen omdat mijn ego is gekrenkt, zou ik me diep schamen. Maar al zou ik huilen om wereldleed, nou en?''
We moeten haast maken, het wordt druk op de weg. De volgende bestemming is Amsterdam-Zuid, waar het productiebedrijf van Gijs van de Westelaken is gevestigd. Femke is uitgenodigd voor de opnames van de clip Tot hier en niet verder van rapper Salih Toprak. In het nummer over vrijheid van meningsuiting samplede hij de toespraak die Rita Verdonk op de Dam hield na de moord op Theo Van Gogh. Halsema had geaarzeld over het verzoek - ze voelde er aanvankelijk weinig voor om met de door haar verguisde vvd-minister van Integratie te figureren in een clip. Maar het thema van het vrije woord zorgde alsnog voor een GroenLinks-goedkeuringsstempel.
De moord op theo van gogh heeft haar aan het denken gezet. Ze vindt Nederland benauwd worden, naar binnen gericht. ” We fantaseren er weleens over om een tijd naar het buitenland te vertrekken. Vietnam kan aantrekkelijk zijn - mijn vriend is half Chinees. Het lijkt me goed voor de kinderen; het kan goed zijn om hun horizon te verbreden, alhoewel ik me er geen zorgen over maak dat ze nu opgroeien in Amsterdam-West. Het worden trappenhuiskinderen. Ik wil dat ze zoveel mogelijk onbevreesd tegen het leven aankijken.''

17.30 uur, Amsterdam

De opnames voor de clip van Tot hier en niet verder zijn in volle gang als Halsema de Mercedes klemzet langs de stoeprand van de Van Breestraat in Amsterdam. In het schemerdonker wachten filmproducent Dave Schram en zijn zoontje Quinten, hoofdrolspeler in Pietje Bell 2, op regie-aanwijzingen van Thomas Kist. De vaste cameraman van Van Gogh heeft zijn telefoonklapper met BN'ers leeggeschud om van de rap een hit te maken. Georgina Verbaan, Peter R. de Vries, staatssecretaris Joop Wijn en nog zo wat grote en kleinere beroemdheden staan nog op zijn lijstje. Kort na Femke komen ook deejay Giel Beelen en cabaretier Hans Teeuwen de trap op gestommeld, in afwachting van hun minuutje eeuwige roem. ” Is dit rappende Rita?”, schreeuwt de cabaretier als hij de rap voor het eerst hoort. ” Geil!”
De sfeer is jolig. De recensies van Van Goghs laatste film 0605 zijn net binnen. Columnist Theodor Holman leest voor vanachter zijn bureau: ” Een meeslepende paranoia-thriller, die in de vorm sterk doet denken aan Oliver Stones overdonderende jfk.'' Vervolgt sarcastisch: ” Nooit één positieve recensie in de Volkskrant, en dan dit!'' Kist vult aan: ” Je moet ervoor vermoord worden, maar dan heb je ook wat.''
Femke lacht besmuikt. De regisseur bedenkt ter plekke een scène voor de politica. Hij pakt het roddelblad Weekend, stopt het in haar hand en zet haar op een divan. Ze bladert in het krantje, de camera zoomt in, Femke steekt haar hand op met de tekst: tot hier en niet verder, en klaar is Kees. ” Je vraagt je toch af waarom ik ben afgewezen voor de toneelschool'', grapt ze. Halsema wilde als zeventienjarige dolgraag actrice worden, maar haar vertolking van de Griekse verzetsstrijder Panagoulis kon de docenten tijdens de auditie niet bekoren. Jaren later krijgt ze nog het schaamrood op de kaken als ze eraan terugdenkt.
Na Femke is het de beurt aan Giel Beelen. Als ze haar spullen pakt, kijkt ze hem even onderzoekend aan. ” Toch raar als je iemand eerder naakt ziet dan met kleren aan”, zegt ze tegen de deejay, die in zijn blootje te zien was in een tv-spotje. Beelen lacht schaapachtig, Hans Teeuwen springt erin: ” Bij ons was het net andersom, Femke!'' Ze knipoogt.

20.03 uur, Utrecht

” Het lijkt hier wel een broederschap!'' Inderdaad, het gezelschap in het Moluks Museum in Utrecht bestaat deze avond grotendeels uit mannen, mannen in zelfgebreide truien, mannen met linnen tasjes en mannen met lang haar in een staart. De plaatselijke afdeling van GroenLinks heeft Femke Halsema uitgenodigd voor een debatavondje in een sfeerloos zaaltje met een in die kringen favoriet gespreksonderwerp: de leegte van links. Met de opmerking dat de partij wat haar betreft links-liberaal genoemd mocht worden, joeg ze de progressieve achterban in de gordijnen. Liberaal, dat is voor veel GroenLinksers een Vies Woord en nu kan ze keer op keer komen uitleggen wat ze eigenlijk bedoelde. De politica heeft kort voor het debat routineus wat aantekeningen op een papiertje gekrabbeld. Voor dit soort klussen draait ze haar hand niet meer om.
Femke: ” Waarom vond ik het nodig? Ik beoog de geen koerswijziging, wilde geen afscheid nemen van de heilige huisjes. Maar het politieke debat wordt gedomineerd door links-rechtstegenstellingen, terwijl in de VVD progressieve mensen aan te wijzen zijn en de SP een aantal zeer conserva tieve opvattingen heeft, bijvoorbeeld over integratie.'' Ze kijkt de zaal in, maar de argwanende luisteraars geven weinig sjoege. Gespreks leider Wibren van der Burg, hoogleraar metajuridica en oud-docent van Halsema, schiet haar te hulp: ” We zijn heel goed in kommaneuken, ik stel voor dat niet te doen.''
Echt gezellig wil het niet worden, zeker niet als het publiek ook nog de discussie met haar aangaat over de asobakken. Dat woord alleen al, moppert Halsema. Zij had het gehad over een PC-Hoofttractor, dat was ironie. Asobak is meteen weer zo agressief en moraliserend. ” Je scheert er iedereen mee over een kam, je moet mensen niet afrekenen op de auto waarin ze rijden'', zegt ze, wijselijk verzwijgend met welk voertuig ze naar Utrecht is gekomen. De plaatselijke GroenLinksers zijn uit ander hout gesneden. ” Waarom zouden we niet lle auto's verbieden?'' roept iemand uit de zaal. Aangevuld door zijn buurvrouw: ” Ja! En alle vleeseters!'' Wat Halsema betreft hoeft de bijeenkomst niet zo héél lang meer te duren.

22.25 uur, Utrecht

Het traject voor vandaag is voltooid. Deze ongewone dag, ver buiten het Binnenhof, is haar goed bevallen. Er is gefilmd, gefotografeerd, en tot slot ook nog een beetje politiek bedreven. Haar vriend belde zojuist, zegt Halsema als ze over de Biltstraat naar haar auto loopt. Bruno heeft toch weer last van zijn oor gekregen en kan morgen niet naar de crèche. Femkes secre taresse heeft alle afspraken afgezegd. Morgen, vanaf 09.58 uur, zit ze met Bruno gewoon thuis op de bank. Tijd om even te moederen en stukken door te nemen. In Den Haag zullen ze haar deze week niet meer zien.

Femke Halsema woont in Amsterdam met haar vriend Robert Oey, documentairemaker en cameraman, en is moeder van een tweeling van veertien maanden, Bruno en Suzy. Halsema is geboren in 1966 in Enschede, ging naar het vwo, en studeerde criminologie en rechts sociologie aan de Universiteit van Utrecht. Tussen 1993 en 1997 werkte ze bij de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA. Daarnaast was ze tussen 1996 en 1998 actief bij het politiek-cultureel centrum De Balie in Amsterdam. In 1998 werd Halsema lid van de Tweede Kamer en trad ze op als woordvoerder justitie voor GroenLinks. Sinds 26 november 2002 is ze fractievoorzitter van haar partij.